راهنمای درجه‌بندی کیفیت سکه‌ها

سکه‌ها بر اساس کیفیت و وضعیت ظاهری‌شان به درجات مختلفی تقسیم‌بندی می‌شوند. این درجه‌بندی‌ها بر اساس استانداردهای بین‌المللی پذیرفته‌شده در سکه‌شناسی، مانند مقیاس شلدون (Sheldon Scale) که توسط انجمن‌هایی نظیر ANA (انجمن سکه‌شناسی آمریکا) به کار گرفته می‌شود، تعیین می‌گردند. در ادامه، دسته‌بندی‌های اصلی کیفیت سکه‌ها شرح داده شده است:

بانکی (بدون گردش) – Uncirculated (UNC)

سکه‌ای کاملاً نو و دست‌نخورده، بدون هرگونه خط‌وخش یا آسیب‌دیدگی. این سکه‌ها در گردش قرار نگرفته‌اند و معمولاً درخشندگی اصلی خود را حفظ کرده‌اند. (البته گاهی در ضرابخانه‌ها ممکن است خط‌وخش‌های بسیار ریزی روی سکه‌ها ایجاد شود که در این درجه‌بندی قابل‌چشم‌پوشی است.)

توجه: اصطلاح “بانکی” از دیرباز در میان مجموعه‌داران ایرانی رایج بوده و معادل اصطلاح بین‌المللی UNC است.

 

تقریباً بانکی (تقریباً بدون گردش) – Almost Uncirculated (AU)

سکه‌ای که تقریباً ویژگی‌های سکه بانکی را دارد، اما ممکن است درخشندگی کمتری داشته باشد یا دارای خط‌وخش‌های بسیار ریز و سطحی باشد که با چشم غیرمسلح به‌سختی قابل‌تشخیص است.

کیفیت بی‌نهایت عالی – Extremely Fine (EF)

سکه‌ای که فرسودگی اندک و خطوط سطحی دارد، اما جزئیات نقوش آن به‌طور کامل مشخص و قابل‌مشاهده است. این سکه‌ها ممکن است اندکی در دسترس بوده باشند، اما همچنان وضوح بالایی دارند.

کیفیت بسیار عالی – Very Fine (VF)

سکه‌ای با فرسودگی و ساییدگی کمی بیشتر نسبت به درجه قبل، که خطوط آن اندکی عمیق‌تر است، اما نقوش همچنان به‌خوبی قابل‌تشخیص باقی مانده‌اند.

کیفیت عالی – Fine (F)

سکه‌ای با ساییدگی و خطوط فراوان، اما نقوش آن هنوز قابل‌مشاهده است. در این مرحله، جزئیات ریز طرح‌ها ممکن است تا حدی محو شده باشند.

کیفیت بسیار خوب – Very Good (VG)

سکه‌ای که ساییدگی زیادی دارد، اما نقوش کلی آن همچنان دیده می‌شود. بخش‌هایی از طرح‌ها ممکن است به‌دلیل استفاده طولانی کم‌رنگ شده باشند.

کیفیت خوب – Good (G)

سکه‌ای که به‌دلیل ساییدگی و فرسودگی شدید، تنها نقوش کلی آن قابل‌مشاهده است و جزئیات طرح‌ها به‌طور کامل از بین رفته‌اند.

درجات کیفیتی پایین‌تر:

درجات دیگری مانند “تقریباً خوب” (AG)، “متوسط” (Fair) و “ضعیف” (Poor) نیز وجود دارند که سکه‌هایی با این کیفیت‌ها به‌هیچ‌وجه برای مجموعه‌داری مناسب نیستند، مگر در موارد خاص مانند سکه‌های بسیار نادر یا دارای اهمیت تاریخی استثنایی. این سکه‌ها عموماً ارزش کلکسیونی ندارند.

توصیه به مجموعه‌داران:
به مجموعه‌دارانی که با هدف سرمایه‌گذاری اقدام به جمع‌آوری اقلام کلکسیونی می‌کنند، توصیه می‌شود سکه‌هایی با درجه‌بندی کیفی بالا را انتخاب کنند. همچنین، برای حفظ کیفیت سکه‌ها، نگهداری آن‌ها در محیطی خشک، دور از رطوبت و گردوغبار، و در محفظه‌های مخصوص مانند کپسول‌های سکه یا آلبوم‌های کلکسیونی ضروری است.

ارزش‌گذاری سکه‌ها:

ارزش کلکسیونی سکه‌ها تنها به کیفیت ظاهری آن‌ها محدود نمی‌شود؛ بلکه عواملی نظیر تعداد تولید (کمیابی)، اهمیت تاریخی، و میزان تقاضا در بازار نیز نقش مهمی در تعیین قیمت ایفا می‌کنند. به‌عنوان مثال، یک سکه با کیفیت پایین اما بسیار نادر ممکن است ارزش بیشتری نسبت به یک سکه بانکی معمولی داشته باشد.

سکه‌های پروف (Proof)

سکه‌های پروف یا “اثباتی” به سکه‌هایی اطلاق می‌شود که در ابتدا برای تأیید صحت ضرب سکه با قالب اصلی تولید می‌شدند. با گذشت زمان، این سکه‌ها به‌منظور استفاده کلکسیونی در تعداد بیشتری ضرب شدند و امروزه به‌طور خاص برای مجموعه‌داران طراحی و تولید می‌شوند. در مقابل، سکه‌های معمولی برای گردش در بازار ساخته می‌شوند و اگرچه ممکن است به مجموعه‌ها راه یابند، این هدف اصلی تولید آن‌ها نیست. ضرابخانه‌ها از ابتدا سکه‌های پروف را با نیت عرضه به مجموعه‌داران و با کیفیتی متمایز تولید می‌کنند.

ویژگی‌های ظاهری سکه‌های پروف:

این سکه‌ها با تکنیک‌های خاص و با دقت بالا تولید می‌شوند و به‌عنوان اولین سکه‌های ضرب‌شده از قالب (یا قالب‌های مخصوص پروف)، نقوش و طرح‌هایشان با تمام جزئیات و ظرافت قابل‌مشاهده است.

معمولاً زمینه سکه براق و آینه‌مانند است که به آن “Mirror Finish” گفته می‌شود. با این حال، در برخی موارد با تکنیک‌های متنوعی مانند زمینه مات و نقوش براق و آینه‌ای (Reverse Proof) نیز تولید می‌شوند. در هر صورت، تفاوت ظاهری آن‌ها با سکه‌های معمولی کاملاً مشهود است.

کیفیت ضرب این سکه‌ها معمولاً چندین برابر دقیق‌تر از سکه‌های در گردش است و اغلب به‌صورت دستی بسته‌بندی می‌شوند.
تعداد تولید و ارزش:

سکه‌های پروف همواره در تعداد بسیار محدودتری نسبت به سکه‌های معمولی ضرب می‌شوند و به همین دلیل از ارزش بیشتری نزد مجموعه‌داران برخوردارند. به‌عنوان مثال، سکه ۲ یورویی آلمان در سال ۲۰۲۳ در ضرب معمولی به تعداد ۱۳ میلیون قطعه تولید شده، اما همین سکه در ضرب پروف تنها ۵۶ هزار قطعه داشته است. این اختلاف تولید، ارزش بالای سکه‌های پروف را نشان می‌دهد. همچنین، قیمت سکه‌های پروف در بازار کلکسیون معمولاً چندین برابر سکه‌های معمولی با ارزش اسمی یکسان است.

 

تفاوت قیمت‌گذاری در عمل:

به‌طور کلی، یک سکه پروف به‌دلیل کیفیت بی‌نظیر و تعداد محدود، ممکن است قیمتی ۵ تا ۲۰ برابر (یا بیشتر) نسبت به نسخه معمولی خود داشته باشد، بسته به کمیابی و جذابیت آن برای مجموعه‌داران.

ابزارهای حرفه‌ای درجه‌بندی:

مجموعه‌داران حرفه‌ای می‌توانند از خدمات شرکت‌های معتبر درجه‌بندی سکه مانند PCGS (Professional Coin Grading Service) یا NGC (Numismatic Guaranty Corporation) استفاده کنند. این مؤسسات سکه‌ها را به‌صورت تخصصی ارزیابی کرده، درجه‌بندی دقیق ارائه می‌دهند و آن‌ها را در بسته‌بندی‌های محافظ مهر و موم می‌کنند. این گواهی‌ها به‌عنوان تأییدیه اصالت و کیفیت، ارزش سکه را در بازار افزایش می‌دهند.

 

وجه تمایز ظاهری سکه های پروف :

سکه های پروف با تکنیک های خاص تولید می شوند و همچنین به دلیل که نخستین سکه های ضرب شده از قالب مورد نظر است (یا قالب مخصوص سکه ی پروف ) طرح ها و نقوش آن با تمام جزئیات و با ظرافت قابل مشاهده است

معمولا زمینه (پس زمینه سکه) براق و آیینه ای است ؛ هر چند در مواردی سکه های پروف با تکنیک های متنوع هم ضرب شده اند ؛ مثل زمینه ی مات و نقوش براق و آیینه ای که باز هم تفاوت ظاهری آنها با سکه های ضرب معمول کاملا متمایز است .

همیشه سکه های پروف تعداد بسیار کمتری نسبت به سکه های غیر پروف تولید می شوند و به همین دلیل است که از ارزش بسیار بیشتری در میان مجموعه داران برخوردارند . (به طور مثال سکه 2 یورو آلمان سال 2023 در ضرب معمولی با تعداد 13 میلیون قطعه تولید شده ولی همین سکه با ضرب پروف با تعداد 56 هزار قطعه ضرب شده است) که همین مثال گویای همه چیز است.

نکته تکمیلی:

برخی ضرابخانه‌ها سکه‌های پروف را همراه با گواهینامه اصالت (Certificate of Authenticity) عرضه می‌کنند که شامل اطلاعاتی نظیر تعداد تولید و مشخصات ضرب است. این مدارک برای مجموعه‌داران حرفه‌ای اهمیت ویژه‌ای دارد.

نمونه‌هایی از تفاوت سکه‌های معمولی و پروف:

 

سکه 1 دلار پروف ریاست جمهوری آمریکا (توماس جفرسون)

سکه 1 دلار رایج ریاست جمهوری آمریکا (توماس جفرسون)

---

 

سکه 1 شیلینگ پروف انگلیس 1970

سکه 1 شیلینگ انگلیس 1957

---

 

سکه 1/2 کرون پروف انگلیس 1970

سکه 1/2 کرون انگلیس 1967