سورشارژ چیست ؟

سکه مسی فتحعلی شاه قاجار، ضرب کرمانشاهان و سورشارژ (انگ) رایج

اسکناس 20 ریال محمدرضا پهلوی با سورشارژ (احتملا دستی ) بعد از انقلاب اسلامی 1357 ایران

اسکناس های 500 و 1000 ریال محمد رضا شاه پهلوی با سورشارژ (توسط چاپخانه دولتی ) بعد از انقلاب اسلامی 1357

پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ و فروپاشی امپراتوری روسیه، حکومت جدید بلشویکی به‌سرعت در تلاش بود تا ساختارهای پیشین کشور را با نظم تازه تطبیق دهد. یکی از این حوزه‌ها، نظام پستی بود. تا زمانی که امکان طراحی و چاپ تمبرهای رسمی دولت شوروی فراهم شود، از تمبرهای باقی‌مانده دوران تزاری استفاده شد—تمبرهایی که بر آن‌ها نقش عقاب دوسر، نشان سلطنت رومانوف، به‌چشم می‌خورد. برای متمایز ساختن این تمبرها از گذشته و نشانه‌گذاری آن‌ها به‌عنوان بخشی از نظم جدید، مهرهایی بر رویشان زده شد. یکی از رایج‌ترین این مهرها، ستاره‌ای پنج‌پر بود که در مرکز آن داس و چکش قرار داشت، نمادی که به‌زودی به نشان رسمی جمهوری سوسیالیستی شوروی بدل شد. این تمبرهای سورشارژ شده، بازتاب روزهایی پرآشوب‌اند که در آن‌ها ساختارهای پیشین، هنوز در سطحی از کارکرد باقی مانده بودند، اما چهره سیاسی کشور دگرگون شده بود. ترکیب نماد سلطنتی با مهر دولت انقلابی، این تمبرها را به اسنادی منحصر‌به‌فرد از لحظه‌ای تاریخی تبدیل می‌کند؛ لحظه‌ای که تاریخ روسیه، مسیر تازه‌ای را آغاز کرد.

تمبر یک‌شاهی احمد شاه قاجار، که تصویر این پادشاه را نشان می‌دهد، در دوران پایانی سلطنت قاجار منتشر شد. این تمبر دارای نشان شیر و خورشید—نماد رسمی دو سلسله قاجار و پهلوی—است. در تاریخ ۲۵ آذر ۱۳۰۴، با روی کار آمدن سلطنت پهلوی، برخی از تمبرهای قاجاری با مهر سیاه سورشارژ شدند. مهر شیر و خورشید که پیش از این نماد سلطنت قاجار بود، بر صورت احمد شاه خورده و عبارت «سلطنت پهلوی» بر آن اضافه شد. این تمبر، گواهی از تحولی بزرگ در تاریخ ایران است؛ نشانه‌ای از تغییرات سیاسی و گذار از سلطنت قاجار به سلطنت پهلوی. با اینکه این تمبر نادر نیست، اما به‌عنوان یک سند پستی از دوران گذار، اهمیت تاریخی ویژه‌ای دارد.

در سال ۱۹۱۵ میلادی، هم‌زمان با جنگ جهانی اول، نیروهای بریتانیایی بندر بوشهر را اشغال کردند. در این دوره کوتاه، برای استفاده پستی در منطقه، از تمبرهای قاجاری چاپ ۱۹۱۴ استفاده شد—تمبرهایی که تصویر تاج قاجار را در طراحی خود داشتند، نمادی از سلطنت احمد شاه قاجار. اما نکته‌ای که این تمبرها را از سایر نمونه‌های دوران قاجار متمایز می‌کند، یک مهر خاص است که روی آن‌ها چاپ شد: “Bushire / Under British / Occupation” (بوشهر / تحت اشغال / بریتانیا) این مهر، به‌روشنی بیانگر تسلط موقت نیروهای خارجی بر بخشی از خاک ایران بود—و آن را حتی بر چهره نمادهای رسمی کشور ثبت کرد. مواجهه با چنین تمبری، برای هر ایرانی، یادآور بخشی از تاریخ است که نفوذ قدرت‌های استعماری حتی بر کوچک‌ترین ارکان حاکمیت سایه افکنده بود.

اسکناس ۱۰ دلاری ایالات متحده از سری ۱۹۳۴A با سورشارژ “HAWAII”، نمونه‌ای تاریخی از دوران جنگ جهانی دوم. پس از حمله ژاپن به پرل هاربر در دسامبر ۱۹۴۱، دولت آمریکا برای جلوگیری از استفاده دشمن از ارز محلی در صورت اشغال هاوایی، اسکناس‌هایی با سورشارژ “HAWAII” منتشر کرد. این مهر قهوه‌ای‌رنگ روی هر دو طرف اسکناس چاپ شده تا در صورت نیاز، سریعاً باطل شوند و از گردش مالی توسط نیروهای متخاصم جلوگیری شود. این فرآیند به‌صورت سورشارژ (overprint) انجام شده، یعنی مهر “HAWAII” پس از چاپ اولیه اسکناس به‌صورت جداگانه اضافه شده است، نه بخشی از طراحی اصلی (آندرپرینت). این اسکناس به دلیل محدودیت تولید و اهمیت تاریخی، گزینه‌ای نادر و جذاب برای کلکسیونرهای جهان است.

اسکناس ۱ پوندی بانک انگلستان از سری ۱۹۳۸-۱۹۴۸ (معروف به سری اضطراری جنگ جهانی دوم)، با سورشارژ “Withdrawn from Circulation”، مربوط به دوره اشغال گورنزی توسط آلمان نازی در سال ۱۹۴۱ است. در طول جنگ جهانی دوم، جزایر مانش، از جمله گورنزی، تنها بخش از قلمرو بریتانیا بودند که توسط آلمان اشغال شدند. به دلیل کمبود سکه‌های فلزی، ساکنان محلی گورنزی درخواست صدور اسکناس‌های با ارزش پایین برای گردش مالی داشتند. آلمان‌ها اجازه صدور این اسکناس‌ها را دادند، اما به شرطی که معادل آن به پوند بریتانیا وثیقه گذاشته شود. در نتیجه، ۵۰۰۰ اسکناس ۱ پوندی از خزانه برداشته شد و با سورشارژ “Withdrawn from Circulation” مهر شدند تا قابل استفاده توسط اشغالگران نباشند. این اسکناس‌ها، از جمله سری Peppiatt (B239A)، با تعداد باقی‌مانده ۱۸۸۵ عدد، به دلیل کمیابی و اهمیت تاریخی برای کلکسیونرهای دنیا بسیار ارزشمند هستند

اسکناس ۱ کولون کاستاریکا از سری ۱۹۴۳، صادرشده توسط بانک ناسیونال کاستاریکا (Banco Nacional de Costa Rica)، با سورشارژ خط قرمز روی آن، نمونه‌ای از اسکناس‌های دوره انتقالی این کشور است. بانک ناسیونال از سال ۱۹۳۷ تا ۱۹۴۹ وظیفه صدور اسکناس را بر عهده داشت و بسیاری از اسکناس‌های اولیه این دوره، از جمله اسکناس‌های ۱ کولونی، به‌صورت موقت و با سورشارژ روی اسکناس‌های قدیمی‌تر بانک اینترناسیونال کاستاریکا منتشر شدند [Ref web ID: 0]. سورشارژ خط قرمز روی این اسکناس احتمالاً برای مشخص کردن سری جدید یا جلوگیری از جعل و تمایز آن از نسخه‌های قبلی اعمال شده است. این اسکناس‌ها که پیش از انتقال کامل صدور پول به بانک مرکزی کاستاریکا (در سال ۱۹۵۰) منتشر شدند

اسکناس 1000 مارک امپراتوری آلمان 1910 با سورشارژ 250 تومان

تمبرهای ایالات متحده با سورشارژ “CUBA” و ارزش “2c de Peso”، مربوط به دوره مداخله آمریکا در کوبا (۱۸۹۸-۱۹۰۲) پس از جنگ اسپانیا و آمریکا هستند. پس از پیروزی آمریکا در این جنگ، کوبا تحت اداره نظامی ایالات متحده قرار گرفت. در سال ۱۸۹۹، به دلیل کمبود تمبرهای کوبایی، تمبرهای آمریکایی موجود (مانند تمبرهای سری ۱۸۹۴ و ۱۸۹۸-۹۹) با سورشارژ “CUBA” و ارزش‌های جدید مانند “2c de Peso” برای استفاده در کوبا مهر شدند. این تمبرها معمولاً روی تمبرهای اصلی آمریکا (مانند تمبر ۲ سنتی جورج واشنگتن) چاپ می‌شدند و برای پوشش نرخ پستی داخلی کوبا طراحی شده بودند.

تمبرهای «Kamerun» و «Karolinen» از جمله تمبرهای مستعمراتی امپراتوری آلمان هستند که با سورشارژ نام مستعمره روی تمبرهای رسمی آلمان صادر شدند. این سورشارژها برای استفاده در مستعمراتی چون کامرون (در آفریقا) و جزایر کارولین (در اقیانوس آرام) به کار رفتند و در اواخر قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰ منتشر شدند. در ابتدا از سورشارژهای ساده با حروف چاپی استفاده می‌شد، اما از سال ۱۹۰۰ به بعد، تمبرهای معروف به «سری یخت» (Yacht Issue) که تصویر کشتی سلطنتی را داشتند، با نام هر مستعمره چاپ و توزیع شدند. تمبرهای Kamerun تا پیش از اشغال متفقین در جنگ جهانی اول رواج داشتند و پس از آن نیز با سورشارژهایی چون C.E.F. (نیروی اعزامی کامرون) ادامه یافتند. تمبرهای Karolinen نیز سرنوشتی مشابه داشتند و پس از اشغال ژاپن در ۱۹۱۴، دوره استفاده‌شان به پایان رسید. این تمبرها امروزه به دلیل محدودیت چاپ، ماهیت استعماری، و تنوع چاپی، از نظر تاریخی و مجموعه‌داری بسیار ارزشمندند.

تمبرهای امپراتوری آلمان با سورشارژ “China” بازتابی از حضور نظامی و سیاسی آلمان در چین در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم‌اند. این تمبرها در اصل نمونه‌هایی استاندارد از تمبرهای پستی امپراتوری آلمان بودند که با افزودن واژه “China”، به‌عنوان تمبرهای مخصوص دفاتر پستی آلمان در خاک چین مورد استفاده قرار گرفتند.

تمبر ۱ دینار عراق با تصویر فیصل دوم یا نوشته “الجمهوریه العراقیه” به دوران پس از انقلاب ۱۹۵۸ عراق اشاره دارد. در این سال، انقلاب ۱۴ ژوئیه عراق منجر به سرنگونی پادشاه فیصل دوم و سقوط سلطنت شد. پس از این انقلاب، جمهوری عراق تأسیس شد و تمبرهایی با تصویر فیصل دوم به عنوان آخرین پادشاه عراق و عبارت «الجمهوریه العراقیه» برای نمایاندن تغییرات سیاسی و تاریخی منتشر شدند. این تمبرها امروز به‌عنوان یکی از نمادهای تاریخ معاصر عراق در دنیای کلکسیونی ارزش ویژه‌ای دارند.

1. سکه اسپانیایی با سورشارژ «F.V.G USA 1899 GUAM» سکه ۱۰ سنتاوو ضرب‌شده در دوران آلفونسو سیزدهم که پس از تصرف جزیره گوام توسط آمریکا، با سورشارژ فرمانده نظامی گوام (F.V.G) و عبارت USA 1899 GUAM به‌عنوان پول رسمی در مستعمره جدید آمریکا وارد گردش شد.  2. سکه اسپانیایی با سورشارژ «W.II KAISER MNS. 1899» سکه‌ای اسپانیایی از پایان قرن ۱۹ با سورشارژ منسوب به ویلهلم دوم، امپراتور آلمان. احتمالاً نمونه‌ای نمادین یا کلکسیونی مرتبط با نفوذ آلمان در مستعمرات اقیانوس آرام؛

ین سکه در اصل یک تالر ماریا ترزا (Maria Theresa Thaler) با تاریخ ثابت ۱۷۸۰ است؛ سکه‌ای که از قرن ۱۸ میلادی به‌عنوان واحد تجارت جهانی به‌ویژه در خاورمیانه و آفریقا رواج داشت. تالر ماریا ترزا، با تصویر نیم‌رخ امپراتریس اتریشی “ماریا ترزا” و نوشته‌ای لاتین در اطراف آن، به دلیل وزن، عیار بالا (نقره)، و مقبولیت جهانی، در بسیاری از کشورها و مستعمرات به‌صورت غیررسمی مورد استفاده قرار می‌گرفت. در اوایل قرن بیستم، و در زمان حکومت عبدالعزیز آل سعود بر نجد و حجاز (قبل از تأسیس رسمی پادشاهی عربستان سعودی)، برای تأمین نیاز به پول رایج قابل پذیرش و مطمئن، برخی از همین سکه‌های ماریا ترزا با سورشارژ “الحجاز و نجد” ضرب شدند. این سورشارژ به خط عربی روی یکی از طرفین سکه، اغلب در مرکز یا نزدیک به لبه، اضافه می‌شد. این اقدام جنبه‌ای نیمه‌رسمی و بیشتر نمادین داشت تا نشان دهد این سکه‌ها در منطقه تحت کنترل حکومت جدید مورد تأیید هستند. نکته مهم: این سکه‌ها ضرب محلی نبودند، بلکه وارداتی بودند که با مهر (counterstamp) یا سورشارژ عربی “نجد الحجاز” بر آن‌ها اعتباربخشی مجدد می‌شد. امروزه این سکه‌ها از دیدگاه نومیسماتیک بسیار باارزش و نادرند، زیرا هم نمایانگر نفوذ تاریخی تالر ماریا ترزا هستند و هم بازتابی از تحولات سیاسی حجاز و نجد در آستانه تأسیس عربستان سعودی.

سکه یک روپیه نقره‌ متعلق به کمپانی هند شرقی (East India Company) با تاریخ ۱۸۴۰ است. این سکه‌ با تصویر ملکه ویکتوریا و نوشته‌های انگلیسی و فارسی، در آن زمان در بسیاری از مناطق آسیای جنوبی و خاورمیانه به‌عنوان پول رایج و باارزش شناخته می‌شدند. در اوایل قرن بیستم، برخی از این سکه‌ها در منطقه نجد (زیر حاکمیت عبدالعزیز آل سعود) با سورشارژ یا مهر عربی “نجد” علامت‌گذاری شدند. این سورشارژ، نشان‌دهنده پذیرش و اعتبار رسمی سکه در قلمرو نجد بود. چنین سکه‌هایی، نمونه‌ای نادر از استفاده مجدد از سکه‌های وارداتی در مناطق بدون ضرابخانه محلی‌اند و اکنون از دیدگاه نومیسماتیک، جزو موارد کلکسیونی و تاریخی مهم به‌شمار می‌روند.

سکه فوق ، یکی از مسکوکات دوره سلطان محمد رشاد (سلطان محمد پنجم) از امپراتوری عثمانی است که در سال ۱۳۲۷ هجری قمری (برابر با حدود ۱۹۰۹ میلادی) ضرب شده است. این دوره، هم‌زمان با اوج تحولات سیاسی در سرزمین‌های عربی تحت سلطه عثمانی بود. بر روی برخی از این سکه‌های ۲۰ پارا، مهر یا سورشارژ عربی “الحجاز” به‌صورت دستی یا نیمه‌دستی نقش بسته است. این سورشارژ نشان‌دهنده اختصاص یا تأیید گردش قانونی این سکه در ولایت حجاز بوده است. در آن دوره، حجاز از اهمیت دینی و استراتژیک زیادی برخوردار بود و اعمال چنین سورشارژهایی، نشانه‌ای از نظارت مالی و پولی ویژه در آن منطقه محسوب می‌شد. این نمونه‌ها از نظر کلکسیونی بسیار کمیاب‌اند، چرا که سورشارژهای منطقه‌ای عثمانی، به‌ویژه در دوره افول امپراتوری، در تیراژهای محدود و با اهداف مشخص انجام می‌شدند.